Derleme Makalesi | Açık Erişim
Uluslararası Psiko-Sosyal Eğitim Araştırmaları Dergisi 2025, Clt. 5(9) 377-389
Erken Dönem Olumsuz Yaşantılar ve Davranış
ss. 377 - 389
Yayın Tarihi: Aralık 24, 2025 | Görüntüleme Sayısı: 4/6 | İndirilme Sayısı: 4/6
Özet
Yeni doğan dünyaya geldiğinde beyin yapısal olarak büyük ölçüde oluşmuştur ancak işlevsel olarak henüz olgunlaşmamıştır. Beyindeki sinaptik bağlantılar henüz tam olarak örgütlenmemiştir. Yaşamın çok erken dönemlerinde bireyin benliğine, kim olduğuna ve dünyanın nasıl bir yer olduğuna ilişkin bilinçli ve yapılandırılmış temsiller henüz yoktur. Davranışçı psikologlar bunu John Locke’un “boş levha (tabula rasa)” kavramı ile bağdaştırır. Birey yaşantı ve gözlem yoluyla, yeni deneyimler vasıtasıyla kendisi ve çevre hakkında fikirler edinir. Dolayısıyla, bu bakış açısına göre birey çevre ile etkileşimin bir ürünüdür. Birey zamanla çevre etkileşimin türüne, doğasına, uyaranların niteliği ve bireyin yaşantılarının neler olduğuna göre şekillenir. Bireyin düşünceleri, davranışları, kişilik örüntüsü, duygulanım biçimleri yaşam deneyimlerinden etkilenir. Özellikle, bilişsel psikoloji erken dönem yaşantıların bireyde kalıcı izli olduğundan söz eder. Yaşamın erken dönemlerinde, birey hem bilişsel hem de nörolojik açıdan çevre etkisi doğrultusunda biçimlenmeye elverişli bir yapıdadır. Beyindeki sinaptik bağlantılar deneyimler doğrultusunda biçimlenir. Bu çalışmada, bireyin erken dönem olumsuz yaşantılarının birey üzerindeki etkileri nöropsikolojik boyutta ele alınmıştır. İnsan davranışını açıklayan başlıca yaklaşımlar (psikodinamik, davranışçı ve Geştalt) bir vaka örneği üzerinden karşılaştırmalı olarak ele alınmış; ardından erken dönem olumsuz yaşantıların (ihmal, istismar, travmatik şiddet vb.) beyin devreleri, sinaptik budanma ve stres yanıt sistemleri üzerindeki etkileri nöropsikolojik düzeyde tartışılarak davranışı anlamada bütüncül bir çerçeve sunulmuştur.
Anahtar kelimeler: Erken dönem olumsuz yaşantılar, nöropsikolojik gelişim, sinaptik budanma, insan davranışı.
APA 7th edition
Ari, F.A., Dolu, F.N., & Ari, R. (2025). Erken Dönem Olumsuz Yaşantılar ve Davranış. Uluslararası Psiko-Sosyal Eğitim Araştırmaları Dergisi, 5(9), 377-389.
Harvard
Ari, F., Dolu, F. and Ari, R. (2025). Erken Dönem Olumsuz Yaşantılar ve Davranış. Uluslararası Psiko-Sosyal Eğitim Araştırmaları Dergisi, 5(9), pp. 377-389.
Chicago 16th edition
Ari, Fikriye Alkim, Fatma Nur Dolu and Ramazan Ari (2025). "Erken Dönem Olumsuz Yaşantılar ve Davranış". Uluslararası Psiko-Sosyal Eğitim Araştırmaları Dergisi 5 (9):377-389.
Akkoyun, F. (2001). Geştalt terapi: Büyüme ve gelişme gücümüzün harekete geçişi. Nobel Yayın Dağıtım.
Aktepe, E. (2009). Çocukluk çağı cinsel istismarı. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 1, 95–119.
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). American Psychiatric Publishing. https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596
Austin, V. L., & Sciarra, D. T. (2010). Children and adolescents with emotional and behavioral disorders. Pearson Education.
Burger, J. M. (2011). Kişilik. Kaknüs Yayınları.
Conroy, P. (1986). The prince of tides. Houghton Mifflin.
Eltokhi, A., Janmaat, I. E., Genedi, M., Haarman, B. C. M., & Sommer, I. E. C. (2020). Dysregulation of synaptic pruning as a possible link between intestinal microbiota dysbiosis and neuropsychiatric disorders. Journal of Neuroscience Research, 98, 1335–1369. https://doi.org/10.1002/jnr.24616
Gerrig, R. J., & Zimbardo, P. G. (2002). Psikoloji ve yaşam (16. baskı). Allyn & Bacon.
Gökler, I. (2002). Çocuk istismarı ve ihmali: Erken dönem stresin nörobiyolojik gelişime etkisi. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 9(1), 47–57.
Hakamata, Y., Suzuki, Y., Kobashikawa, H., & Hori, H. (2022). Neurobiology of early life adversity: A systematic review of meta-analyses towards an integrative account of its neurobiological trajectories to mental disorders. Frontiers in Neuroendocrinology, 65, 100984. https://doi.org/10.1016/j.yfrne.2022.100984
Harris, T. A. (1973). I’m OK—You’re OK: A practical guide to transactional analysis. Harper & Row.
Hartl, E. M., Monnelly, E. P., & Elderkin, R. D. (1982). Fiziksel yapı ve suçlu davranış: William H. Sheldon’ın suçlu gençlik çeşitleri kitabının otuz yıllık takibi. Academic Press.
Hill, W. F. (1980). Learning: A survey of psychological interpretations (3rd ed.). Methuen.
Ho, T. C., & King, L. S. (2021). Mechanisms of neuroplasticity linking early adversity to depression: Developmental considerations. Translational Psychiatry, 11, 517. https://doi.org/10.1038/s41398-021-01639-6
Hull, C. L. (1952). A behavior system: An introduction to behavior theory concerning the individual organism. Yale University Press.
Kretschmer, E. (2017). Physique and Charakter. Andesite Press.
Malave, L., van Dijk, M. T., & Anacker, C. (2022). Early life adversity shapes neural circuit function during sensitive postnatal developmental periods. Translational Psychiatry, 12, 306. https://doi.org/10.1038/s41398-022-02092-9
Sheldon, W. H. (1940). The varieties of human physique. Harper.
Short, A. K., & Baram, T. Z. (2019). Early-life adversity and neurological disease: Age-old questions and novel answers. Nature Reviews Neurology, 15, 657–669. https://doi.org/10.1038/s41582-019-0256-0
Teicher, M. H., Samson, J. A., Anderson, C. M., & Ohashi, K. (2016). The effects of childhood maltreatment on brain structure, function, and connectivity. Nature Reviews Neuroscience, 17(10), 652–666. https://doi.org/10.1038/nrn.2016.111
Türkiye İstatistik Kurumu. (2024). Güvenlik birimlerine gelen veya getirilen çocuk istatistikleri. https://data.tuik.gov.tr
